Ön İnceleme Aşaması Nedir?
Ön inceleme aşaması, karşılıklı olarak dilekçelerin verilmesiyle başlar ve tahkikata kadar sürer.
Ön inceleme aşamasından sonra iddia ve savunma genişletilemez veya değiştirilemez. Tahkikat aşaması ön inceleme aşamasında tutulan tutanak esas alınarak yürütülür.
Ön inceleme aşaması tamamlanmadan tahkikat aşamasına geçilemez.
Bu nedenle ön inceleme aşamasında tanık dinlenemez, belge incelenemez, bilirkişi raporu istenemez, keşif yapılamaz, yemin teklif edilemez.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu yargılamanın beş temel aşamadan oluşmasını öngörmüştür.
Bunlar, sırası ile davanın açılması ve dilekçelerin karşılıklı verilmesi, ön inceleme, tahkikat, sözlü yargılama ve hükümdür. Kanun hükmünde ilk derece yargılamasının temel aşamaları zaman olarak şu şekilde sıralanmaktadır:
• İlk aşama, davanın açılması ve dilekçelerin verilmesi aşamasıdır.
• İkinci aşama, ön inceleme aşamasıdır.
• Üçüncü aşama, tahkikat aşamasıdır.
• Dördüncü aşama, tahkikatın sona ermesi ve sözlü yargılama aşamasıdır.
• Beşinci aşama ise hüküm aşamasıdır.
Ön incelemede hâkim, davanın esasına girilmesine engel bir sebebin varlığını tespit ederse usule ilişkin bir kararla davayı sona erdirebilir.
Yani Dosyanın esasına girilerek boş yere zaman kaybedilmesinin önüne geçilmiştir. İddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı da, kural olarak ön inceleme aşamasıyla birlikte işlemeye başlar.
Önincelemenin Kapsamı
Bu husus Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 137.maddesinde düzenlenmiştir. Kanun hükmüne göre “Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra ön inceleme yapılır.
Mahkeme ön incelemede; dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir.
Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez.” Kanun hükmüne göre ön inceleme duruşmasında hâkim;
- Dava şartları ve ilk itirazları inceler,
- Uyuşmazlık konuları tam olarak belirler,
- Hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar,
- Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder,
- Bu hususların tamamını tutanağa geçirir.
Duruşmanın usulü
Bu husus Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 140.maddesinde düzenlenmiştir.
Kanun hükmüne göre “Hâkim, ön inceleme duruşmasında;
- Dava şartları ve ilk itirazlar hakkında karar verebilmek için gerekli görürse tarafları dinler;
- Daha sonra, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder.
- Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder; bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder.
- Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh veya arabuluculuk faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir.
- Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür.
- Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir.
- Ön inceleme duruşmasında, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre verilir.
- Bu hususların verilen kesin süre içinde tam olarak yerine getirilmemesi hâlinde, o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılmasına karar verilir.”
Ön İnceleme Aşamasında Nelere Bakılır?
Ön inceleme aşamasında incelenen konular:
- Dava koşulları ve ilk itirazlar incelenir.
- Uyuşmazlık konuları belirlenir,
- Hazırlık işlemleri yapılır.
- Tarafların delillerini sunması ve delil toplanması için gerekli hazırlık yapılır.
- Taraflar üzerlerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri konularda sulh ve arabuluculuğa yönlendirilir.
- Mahkeme yukarıdaki hususları tutanağa geçirir.
Ön inceleme aşaması tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikat aşamasına geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez. Ön inceleme aşamasında tanık dinlenemez, bilirkişi görüşü alınamaz, keşif yapılamaz, yemin teklif edilemez.
Duruşmasız Ön İnceleme Nedir?
Dilekçeler aşamasının tamamlanmasıyla birlikte hakim sunulan tüm dilekçeleri inceler.
Dilekçelerin incelenmesinin tamamlanmasıyla hakimler eğer mümkünse dava koşulları ve ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verir.
Kural olarak dava koşulları ve ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verilir.
Dosya üzerinden karar verilemeyen dava koşulları ve ilk itirazlar hakkında karar verilmesi için ön inceleme duruşması yapılır ve taraflar duruşmaya davet edilir.
Ön inceleme aşamasında dosya üzerinden verilebilecek kararlar yalnızca dava koşulları ve ilk itirazlardır. Bunlar dışındaki konularda karar verilebilmesi için duruşma yapılması gerekmektedir.
Örneğin; Evliliğin yokluğu veya butlanına karar verilmesi istemli davalarda yokluk ve butlan koşullarının bulunduğu net bir şekilde belli bile olsa dosya üzerinden karar verilemez.
Duruşmalı Ön İnceleme Nedir?
Karşılıklı olarak dilekçelerin verilmesi ile dilekçeler aşaması tamamlanır. Dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra ön inceleme duruşması için gün verilir.
Dilekçeler aşamasından sonra verilen duruşma günü ön inceleme içindir. Ön inceleme aşamasının tamamlanması ve gerekli kararların verilmesinden sonra ise tahkikat duruşması için gün verilir.
Ön inceleme duruşması için taraflara davetiye çıkarılır. Davetiyede aşağıdaki huşular ihtar edilir:
- Duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar,
- Tarafların sulh için gerekli hazırlığı yapmaları,
- Duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği,
- Davetiyenin tebliğinden itibaren iki haftalık kesin süre içinde tarafların dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları, bu hususların verilen süre içinde yerine getirilmemesi hâlinde o delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılacaklarına karar verileceği.
Ön inceleme aşamasında duruşma yapılmasının amacı tarafların sulh olmalarını, sulh olmayacaklar ise uyuşmazlık noktalarının doğru tespit edilebilmesini sağlamak ve usule ilişkin dosya üzerinden karar verilemiyorsa bu kararı tarafları dinleyerek vermek için yapılır.
Ön inceleme duruşmasının başarısı bu oturuma doğru hazırlanılması ve taraflar ile mahkemenin gereken işlemleri doğru bir şekilde yapmasına bağlıdır. Ön inceleme aşamasında tek duruşma yapılır. Zorunlu hallerde ise yalnızca bir defaya mahsus yeni bir duruşma günü verilebilir.
Yargıtay kararı
T.C.
YARGITAY 2. HUKUK DAİRESİ E. 2015/6429 K. 2015/21058 T. 11.11.2015
TAHKİKAT AŞAMASINA GEÇİLEN DOSYADA ÖN İNCELEME DURUŞMASINA GELMEYENTARAFIN DURUŞMAYA DAVET EDİLMESİ ZORUNLULUĞU (Ön İnceleme Duruşmasında Nihai Olarak Karara Bağlanmayan Davada Ön İnceleme Duruşmasına Katılmayan Davalının Tahkikat Duruşmasına Çağrılacağı – Davalının Tahkikat Duruşmasına Çağrılmaksızın Yokluğunda Hüküm Kurulmasının Hukuki Dinlenilme Hakkının İhlali Niteliğinde Olduğu)
ÖN İNCELEME DURUŞMASINA KATILMAMA (Taraflara Ön İnceleme Duruşmasına Çağrı Davetiyesi Tebliğ Edilmiş Olmasına Rağmen Davalının Ön İnceleme Duruşmasına Gelmediği – Ön İnceleme Duruşmasında Dava Nihai Olarak Karara Bağlanmayıp Tahkikat Aşamasına Geçildiğinden Davalının Tahkikat Duruşmasına Davet Edilmesinin Zorunlu Olduğu)
HUKUKİ DİNLENİLME HAKKININ İHLALİ (Davalının Kendisine Yapılan Tebliğe Rağmen Gelmediği Ön İnceleme Duruşmasında Davanın Nihai Olarak Karara Bağlanmayıp Tahkikat Aşamasına Geçildiği – Davalı Tahkikat Duruşmasına Davet Edilmeden Davalının Yokluğunda Hüküm Kurulamayacağı)
ADLİ YARDIM TALEBİ (Kanun Yollarına Başvuru Sırasında Yargıtay’a da Yapılabileceği Ve Duruşma Yapılmaksızın Talep Hakkında Karar Verilebileceği – Davalının Kendisi Ve Ailesinin Geçimini Önemli Ölçüde Zor Duruma Düşürmeksizin Gereken Kanun Yoluna Başvuru Giderlerini Kısmen Veya Tamamen Ödeme Gücünden Yoksun Olduğu Kanaatine Varıldığından Talebinin Kabul Edildiği) 6100/m. 27, 147, 336/3, 337/1
ÖZET :
1-) Adli yardım talebi kanun yollarına başvuru sırasında Yargıtay’a da yapılabilir ve duruşma yapılmaksızın talep hakkında karar verilebilir. Davalının adli yardım talebini içeren dilekçesi ve dosya kapsamındaki belge ve bilgiler birlikte değerlendirildiğinde; davalı erkeğin kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin gereken kanun yoluna başvuru giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olduğu kanaatine varıldığından davalı erkeğin adli yardım talebinin kabulüne karar verilmiştir.
2-) Boşanma davasında davalı, dava dilekçesine cevap vermiş, mahkemece ön inceleme aşamasına geçilmiş, ön incelemenin duruşmalı yapılmasına karar verilmiş, taraflara ön inceleme duruşmasına çağrı davetiyesi tebliğ edilmiş, davalı taraf belirlenen ön inceleme duruşmasına gelmemiştir. Mahkemece ön inceleme duruşmasında dava nihai olarak karara bağlanmayıp tahkikat aşamasına geçildiğine göre, davalının tahkikat duruşmasına davet edilmesi zorunludur. Bu yasal zorunluluğun gereği yapılmadan davalının yokluğunda hüküm kurulması, davalının hukuki dinlenilme hakkının ihlali niteliğindedir. DAVA : Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda mahalli mahkemece verilen, yukarıda tarihi ve numarası gösterilen hüküm, davalı erkek tarafından temyiz edilmekle, evrak okunup gereği görüşülüp düşünüldü:
KARAR : 1-)Davalı erkek temyiz dilekçesinde adli yardım talebinde bulunmuştur. Adli yardıma ilişkin usul ve esaslar 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 334-340. maddelerinde düzenlenmiş olup aynı Kanunun 336/3. maddesine göre adli yardım talebi kanun yollarına başvuru sırasında Yargıtay’a da yapılabilir ve Hukuk Muhakemeleri Kanununun 337/1. maddesi uyarınca da duruşma yapılmaksızın talep hakkında karar verilebilir. Davalının adli yardım talebini içeren dilekçesi ve dosya kapsamındaki belge ve bilgiler birlikte değerlendirildiğinde; davalı erkeğin kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin gereken kanun yoluna başvuru giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olduğu kanaatine varıldığından davalı erkeğin adli yardım talebinin kabulüne karar vermek gerekmiştir. 2-)Temyiz nedenlerine hasren yapılan incelemeye gelince; Dava, 11.03.2014 tarihinde ikame edilmiştir. Davalı, dava dilekçesine cevap vermiş, mahkemece ön inceleme aşamasına geçilmiş, ön incelemenin duruşmalı yapılmasına karar verilmiş, taraflara ön inceleme duruşmasına çağrı davetiyesi tebliğ edilmiş, davalı taraf belirlenen ön inceleme duruşmasına gelmemiştir. Mahkemece ön inceleme duruşmasında dava nihai olarak karara bağlanmayıp tahkikat aşamasına geçildiğine göre, davalının Hukuk Muhakemeleri Kanununun 147. maddesi gereğince tahkikat duruşmasına davet edilmesi zorunludur. Bu yasal zorunluluğun gereği yapılmadan davalının yokluğunda hüküm kurulması, davalının hukuki dinlenilme hakkının (HMK.md.27) ihlali niteliğinde olup bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ : Temyiz edilen hükmün yukarıda gösterilen sebeple BOZULMASINA, bozma sebebine göre diğer yönlerin incelenmesine yer olmadığına, adli yardım talebi ile hükmü temyiz eden davalı temyizinde haklı bulunduğundan temyiz harçları ile diğer temyiz giderlerinin davacı taraftan tahsiline, işbu kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 11.11.2015 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.
