Türk Yargı Sistemi
Türk yargı sistemi; adli yargı (ilk derece mahkemeleri, bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay), idari yargı (İlk derece mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay), Anayasa yargısı (Anayasa Mahkemesi) ve Uyuşmazlık yargısı (Uyuşmazlık Mahkemesi) olarak kollara ayrılmaktadır. Bunlara ek olarak Hâkimler ve Savcılar Kurulu, seçim yargısı (Yüksek Seçim Kurulu) ve Hesap yargısı (Sayıştay) da yargı sistemi içerisinde yer almaktadır.
Bu kurumların her biri kendi alanında bağımsız olup birbirlerinin alanlarına karışmamaktadırlar.
Adalet Bakanlığı ise; adalet sistemine yönelik temel politikaların belirlenmesi ve geliştirilmesinden, adalet hizmetlerinin ulaşılabilir, etkin ve verimli bir şekilde sunulmasından sorumludur.
Türk adalet sistemini genel hatlarıyla tanıtmayı amaçlayan bu katalog, Türkiye Adalet Akademisi ve Adalet Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır.
ADALET BAKANLIĞI
GÖREV VE YETKİLERİ
Adalet Bakanlığının görev ve yetkileri ana hatlarıyla şunlardır:
• Kanunlarda kurulması öngörülen mahkemeleri açmak ve teşkilatlandırmak, ceza infaz kurumları, icra ve iflas daireleri gibi her derece ve türdeki adalet kurumlarını planlamak, kurmak ve idari görevleri yönünden gözetim ve denetimini yapmak ve geliştirmek,
• Bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konularında Hâkimler ve Savcılar Kuruluna teklifte bulunmak,
• Kamu davasının açılması ile ilgili olarak mevzuatla Adalet Bakanı’na verilen yetkinin kullanılması ile ilgili çalışma ve işlemleri yapmak,
• Adli sicilin tutulması ile ilgili hizmetleri yürütmek,
• Adalet hizmetlerine ilişkin konularda, yabancı ülkelerle ilgili işlemleri yerine getirmek,
• Adalet hizmetleriyle ilgili konularda, gerekli araştırmalar ve mevzuat hazırlıklarını yapmak ve görüş bildirmek,
• İcra ve iflas daireleri vasıtasıyla, icra ve iflas iş ve işlemlerini yürütmek,
• Görev alanıyla ilgili olarak uygulamayı takip etmek ve ortaya çıkan sorunların nedenlerini araştırarak çözüm önerileri geliştirmek,
• Ulusal veya uluslararası düzeyde bilimsel toplantılar düzenlemek, bu nitelikteki çalışmaları teşvik etmek ve desteklemek,
• Görev alanıyla ilgili kamu ya da özel kurum veya kuruluşlarla iş birliği yapmak,
• Avukatlık ve Noterlik Kanunlarının Bakanlığa verdiği görevleri yapmak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Türkiye aleyhine açılan davalara (Dış politikayı ilgilendirenler hariç) ilişkin süreçleri yürütmek,
• 2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu uyarınca Bakanlığa verilen kanun yararına bozmaya ilişkin işlemleri yürütmek,
• Mağdur haklarının korunup geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak.
• Adli konulara ilişkin kanunlarla ilgili inceleme ve araştırma yapmak, önerilerde bulunmak, • Gönderilen kanun tekliflerinin ile mevzuat taslaklarının, Türk hukuk sistemine ve mevzuat tekniğine uygunluğunu incelemek ve bu konularda görüş bildirmek,
• Hukuki ve cezai konularda merkezî makam sıfatıyla uluslararası adli yardımlaşma; tebligat, istinabe, suçluların iadesi, hükümlülerin transferi, kovuşturmaların aktarılması işlemlerini yapmak,
• Katılım müzakereleri bağlamında 23. (Yargı ve Temel Haklar) ve 24. (Adalet, Özgürlük ve Güvenlik) fasıllarla ilgili Avrupa Birliği müktesebatına uyum çalışmalarını yürütmek.
Adalet Bakanlığı; merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşlardan meydana gelmektedir.
Merkez teşkilatı; ana hizmet birimleri, danışma ve denetim birimleri ile yardımcı birimlerden oluşmaktadır.
Hiyerarşik olarak, Bakanlık Makamı, Bakan Yardımcılıkları, Genel Müdürlükler ve Daire Başkanlıkları şeklinde teşkilatlanmıştır.
Öte yandan, Bakanlık taşra teşkilatı kurma yetkisini haizdir. Yine, Bakanlıkça uygun görülen il Cumhuriyet başsavcılıkları nezdinde bilgi işlem müdürlükleri bulunmaktadır.
Bakanlığın yurtdışı teşkilatını ise adalet müşavirlikleri oluşturmaktadır. Söz konusu kadrolara hâkim ve Cumhuriyet savcıları arasından atama yapılmaktadır.
Hâlihazırda Avrupa Birliği, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı, Avrupa Konseyi ve Birleşmiş Milletler Nezdinde Türkiye Daimi Temsilcilikleri ile Berlin, Brüksel, Lahey, Londra, Moskova, Paris ve Washington Büyükelçilikleri nezdinde adalet müşavirleri görev yapmaktadırlar.
Bağlı kuruluşlar; Adli Tıp Kurumu Başkanlığı, Ceza İnfaz Kurumu ile Tutukevleri İşyurtları Kurumudur.
İlgili kuruluşlar da; Türkiye Adalet Akademisi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ile Kişisel Verileri Koruma Kurumudur.
CEZA İNFAZ KURUMLARI İLE TUTUKEVLERİ İŞYURTLARI KURUMU
İşyurtları Kurumu, hükümlü ve tutukluların meslek ve sanatlarının korunup geliştirilmesi veya bir meslek ve sanat öğrenmeleri amacına yönelik olarak çalışmalarını sağlamak üzere işyurtları açmak, bu suretle üretilen ekonomik değerleri pazarlamak amacıyla 1997 yılında 4301 sayılı Kanun ile Adalet Bakanlığına bağlı olarak kurulmuş, tüzel kişiliği haiz ve özel bütçeli bir kamu kurumudur.
İşyurtları Kurumu, ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutukluları topluma, atıl iş gücünü de üretime kazandırmakta, işyurdu faaliyetlerinden elde edilen gelir ve sağlanan tasarruf ile de ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır.
İşyurtları Kurumu, endüstri ürünleri, elişi ürünleri, tarım ve hayvancılık ürünleri, inşaat ve onarım işleri, hizmet sektörü ve uygulamalı sosyal tesis işletmeciliği ana işkolları olmak üzere 180’den fazla işkolunda faaliyet göstermektedir
ADLİ TIP KURUMU
Adli Tıp Kurumu, Türkiye Cumhuriyeti mahkemelerinin adli (resmî) bilirkişilik kurumu olarak yasa ile kurulan Adalet Bakanlığına bağlı bir kuruluştur. Adli Tıp Kurumunun merkezi İstanbul’dadır. Merkezde hizmet, ihtisas daireleri ve ihtisas kurullarının çalışmaları ile yürütülmektedir. Merkeze bağlı olarak çalışan grup başkanlıkları ile şube müdürlükleri de illerde hizmet vermektedir
TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), 2016 yılında yürürlüğe giren 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu ile kurulmuştur. Kurum, Türkiye’nin insan hakları alanında tarafı olduğu uluslararası mevzuatla uyumlu olarak kanunla kurulmuş, idari ve mali özerkliğe sahip, özel bütçeli, kamu tüzel kişiliğine haiz ve Cumhurbaşkanının görevlendirdiği Adalet Bakanı ile ilişkili bir Kurumdur.
TİHEK’in kuruluş amacı insan onurunu temel alarak,
• İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi,
• İşkence ve kötü muameleyle etkin mücadele edilmesi ve bu konuda ulusal önleme mekanizması görevinin yerine getirilmesi,
• Kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınması, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesi olarak kanunda yer almaktadır.
KİŞİSEL VERİLERİ KORUMA KURUMU
Ülkemizde 2010 yılında gerçekleştirilen Anayasa değişikliği ile kişisel verilerin korunması anayasal bir hak olarak düzenlenmiş ve Anayasa’nın 20. maddesindeki “herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir’’ hükümle, kişisel verilerin korunması anayasal güvence altına alınmıştır.
2016 yılında yürürlüğe 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile de kişisel verilerin korunmasının hukuki çerçevesi çizilerek Kişisel Verileri Koruma Kurumu kurulmuştur.
Kişisel Verileri Koruma Kurumu, Anayasada öngörülen özel hayatın gizliliği ile temel hak ve özgürlüklerin korunması kapsamında, ülkemizde kişisel verilerin korunmasını sağlamak ve buna yönelik farkındalık oluşturarak bilinç düzeyini geliştirmekte, aynı zamanda veri temelli ekonomide özel ve kamusal aktörlerin uluslararası rekabet kapasitelerini artırıcı bir ortam oluşturmaktadır.
Kişisel Verileri Koruma Kurumu, 6698 sayılı Kanunun 19. maddesine göre kamu tüzel kişiliğini haiz ve idari özerkliğe sahip ve Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı ile ilişkili bir kamu kurumudur
TÜRKİYE ADALET AKADEMİSİ
2003 yılında kurulan Türkiye Adalet Akademisi; 02 Mayıs 2019 tarihli ve 34 Nolu Türkiye Adalet Akademisi Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile bilimsel, idari ve mali özerkliği olan, özel bütçeli, Adalet Bakanlığı ile ilgili bir kurum olarak yeniden yapılandırılmıştır.
Türkiye Adalet Akademisi; “Güven Veren Adalet İçin Etkin Eğitim” anlayışını temel alarak, hâkim ve savcı adaylarına yönelik meslek öncesi eğitim ile hâkim ve savcılara yönelik meslek içi eğitim planlarını hazırlamak, yayımlamak ve uygulamak, talepleri hâlinde noterler ve avukatlar ile eğitim ve öğretim hizmetlerinden faydalanması uygun görülen diğer kişilere yönelik eğitim programları hazırlamak ve uygulamak üzere faaliyetlerde bulunmaktadır.
Türkiye Adalet Akademisinin; hâkim ve Cumhuriyet savcılarının yetiştirilmesi, eğitim ve öğretim faaliyetleriyle ilgili strateji ve hedefleri belirlemek gibi temel görevlerinin yanında, hukuk ve adalet alanını ilgilendiren konularda uzmanlık ve sertifika programları ile kurs, seminer, sempozyum, konferans ve benzeri etkinlikleri düzenlemek, bilgi bankası ve kütüphane kurmak, yayınlar yapmak gibi görevleri de bulunmaktadır.
Türkiye Adalet Akademisi; hukuk ve adalet alanında, ulusal ve uluslararası gelişmeleri takip etmekte, bilimsel araştırma ve çalışmalar yapmakta, eğitim faaliyetlerinin standart ve kalitesinin artırılmasına yönelik stratejik hedefler belirlemekte, bu amaçla kurum ve kuruluşlarla iş birliği içerisinde projeler geliştirmektedir.
HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU
Hâkimler ve Savcılar Kurulu, hâkimler ve Cumhuriyet savcılarıyla ilgili mesleğe kabul etme, atama, terfii, disiplin, izin ve yüksek yargıya üye seçilmek gibi işlemleri, hukukun üstünlüğü, mahkemelerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı ile hâkimlik ve savcılık teminatı esaslarına göre yerine getirmek üzere kurulmuş bulunan anayasal bir kuruldur. Kurul, görevlerini yerine getirirken ve yetkilerini kullanırken bağımsızdır.
Hiçbir organ, makam, merci veya kişi Kurula emir ve talimat veremez. Hâkimler ve Savcılar Kurulu iki daire ve genel kurul hâlinde çalışmaktadır. Kurul on üç üyeden oluşmakta olup; Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır.
Adalet Bakanlığı Bakan Yardımcısı ise Kurulun tabii üyesidir.
YARGITAY
1982 Anayasası’nda Yüksek Mahkeme olarak yer alan Yargıtay, adliye mahkemeleri tarafından verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümleri temyiz merci olarak inceleyip karara bağlamak, Yargıtay Başkan ve üyeleri ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekili ve özel kanunlarında belirtilen kimseler aleyhindeki görevden doğan tazminat davalarına ve bunların kişisel suçlarına ait ceza davalarına ve kanunlarda gösterilen diğer davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmakla görevlidir.
Hukuk ve ceza dairelerinden oluşan Yargıtayda, her dairede bir daire başkanı ile yeteri kadar üye bulunur. Daireler heyet hâlinde çalışır, heyet bir başkan ve dört üyenin katılımıyla toplanır ve kararlar oy çokluğu ile alınır.
Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrıldıktan sonra en az üç yıl süre ile başarılı görev yapmış ve birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından seçilir.
Yargıtay üyeleri on iki yıl için seçilir. Bir kimse iki defa Yargıtay üyesi seçilemez.
YARGITAY CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Yargıtaya bağlı bir birimdir. Ceza yargılaması yapan ilk derece ve bölge adliye mahkemesi kararlarına karşı yapılan temyiz başvurularına ilişkin ‘tebliğname’ adı verilen hukuki görüş hazırlamak, Yargıtay Ceza Dairelerinin temyiz incelemesi sonrasında verdikleri kararlara karşı resen veya istem üzerine tespit edilen hukuka aykırılıklar veya daireler arasındaki içtihat farklılıklarının giderilmesi için ‘itiraz’ kanun yoluna başvurmak, mahkemelerce verilip istinaf ya da temyiz incelemesinden geçmeksizin kesinleşen hükümlerdeki hukuka aykırılıkların giderilmesini sağlamak amacıyla Adalet Bakanlığının talebi üzerine veya resen kanun yararına bozma yoluna başvurmak, üst düzey memurları soruşturmak, siyasi partilerin tüzük ve programlarının Anayasa ve kanun hükümlerine uygunluğunu ve siyasi partilerin faaliyetlerini denetlemek, siyasi partiler ve siyasi parti üyeleri hakkında inceleme ve soruşturma yapmak, siyasi partilerin kapatılması için dava açmak gibi görevleri yürütmektedir.
BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİ
Bölge Adliye Mahkemesi, adli yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı istinaf kanun yoluyla yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamakla görevlidir. 20 Temmuz 2016 tarihinde faaliyete geçen ve ilk olarak 7 yerde kurulan Bölge Adliye Mahkemeleri, ihtiyaçlar dikkate alınarak zaman içerisinde 15’e çıkarılmıştır.
Her bölge adliye mahkemesinde en az üç hukuk ve en az iki ceza dairesi bulunur. Daireler, bir başkan ve iki üyenin katılımıyla toplanmakta olup kararlar oy çokluğu ile alınır. Bölge adliye mahkemesi başkanı ve daire başkanları birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş; daire üyeleri ise en az birinci sınıfa ayrılmış olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulunca atanmaktadır
İLK DERECE MAHKEMELERİ
GENEL GÖREVLİ CEZA HÂKİMLİKLERİ ve CEZA MAHKEMELERİ
Sulh Ceza Hâkimlikleri
Sulh Ceza Hâkimliği, Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, yürütülen soruşturmalarda, gözlem altına alma, şüphelinin beden muayenesi ve vücudundan örnek alınması, arama, el koyma, yakalama, tutuklama kararı verme gibi hâkim tarafından verilmesi gerekli kararları almak, işleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemekle görevlidir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Asliye Ceza Mahkemeleri
Asliye Ceza Mahkemeleri, Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, sulh ceza hâkimliği, ağır ceza mahkemeleri ve diğer özel görevli ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere bakmakla görevlidir.
On yıl veya daha az hapis cezası gerektiren dava ve işlere bakmak, asliye ceza mahkemelerinin görevine girmektedir. Tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Ağır Ceza Mahkemeleri
Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanunu’nda yer alan yağma, irtikâp, resmî belgede sahtecilik, nitelikli dolandırıcılık, hileli iflas suçları, devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, millî savunmaya, devlet sırlarına karşı suçlar, casusluk suçları, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla Ağır Ceza Mahkemeleri görevlidir. Ağır ceza mahkemesinde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Ağır ceza mahkemesi, bir başkan ve iki üye ile toplanır. Kararlar oy birliği ya da oy çokluğu ile müzakere yapılmak suretiyle alınır.
CEZA İHTİSAS MAHKEMELERİ
Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri
Çocuk Ağır Ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakmakla ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda ve diğer kanunlarda yer alan koruyucu tedbirleri almakla görevlidir. Çocuk ağır ceza mahkemelerinde, bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur; mahkeme bir başkan ve iki üye ile toplanır. Kararlar oybirliği ya da oyçokluğu ile müzakere yapılmak suretiyle alınır.
Çocuk Mahkemeleri
Çocuk Mahkemesi, Asliye Ceza Mahkemesi ile Sulh Ceza Mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından, suça sürüklenen çocuklar hakkında açılacak davalara bakmakla ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nda ve diğer kanunlarda yer alan koruyucu tedbirleri almakla görevlidir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir
İcra Ceza Mahkemeleri
İcra Ceza Mahkemesi, İcra İflas Kanunu’nun “cezai hükümler” kısmında düzenlenen borçlunun alacaklısını zarara sokmak kasdiyle mevcudunu eksiltmesi, gerçeğe aykırı beyanda bulunma, borçlunun ödeme şartını ihlali, nafakaya ilişkin kararlara uymama gibi suçlara bakmakla görevlidir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Fikrî ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleri
Fikrî ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesi, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenen; fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali veya bağlantılı hakları ihlal etme suçu, koruyucu programları etkisiz kılmaya yönelik hazırlık hareketleri, bandrol yükümlülüğüne aykırı hareket etme suçları ile 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda düzenlenen marka hakkına tecavüz suçları ile ilgili dava ve işlere bakmakla görevlidir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir
İnfaz Hâkimlikleri
4675 sayılı İnfaz Hâkimliği Kanunu ile kurulan infaz hâkimliği, ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde bulunan hükümlü ve tutuklular hakkında yapılan işlemler veya bunlarla ilgili faaliyetlere yönelik şikâyetleri incelemek, karara bağlamak ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmekle görevlidir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
GENEL GÖREVLİ HUKUK MAHKEMELERİ
Sulh Hukuk Mahkemeleri
Sulh Hukuk Mahkemeleri, dava konusunun değer veya tutarına bakılmaksızın, kiralanan taşınmazlara ilişkin kira ilişkisinden doğan alacak davaları, taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davaları, çekişmesiz yargı işleri ile arabuluculuk faaliyetine ilişkin birtakım işleri çözmekle görevli genel mahkemelerdir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Asliye Hukuk Mahkemeleri
Asliye Hukuk Mahkemeleri, özel hukuk uyuşmazlıklarından doğan ve özellikle malvarlığı haklarına ilişkin davalar ile şahıs varlığına ilişkin davalara bakmakla görevli genel mahkemelerdir. Asliye hukuk mahkemesinin görevi, asıl; sulh hukuk mahkemesinin ve ihtisas mahkemelerinin görevi ise istisnadır.
Özel bir kanun hükmü ile açıkça asliye hukuk mahkemesi dışında bir mahkemenin bakılacağı bildirilmeyen bütün dava ve işler Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
HUKUK İHTİSAS MAHKEMELERİ
Asliye Ticaret Mahkemeleri
Asliye Ticaret Mahkemeleri, dava konusunun miktar ve değerine bakılmaksızın, ticari davalara (mutlak, nispi, yarı nispi ticari dava) ve ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işlerine bakmakla görevli ihtisas mahkemelerdir. Asliye Ticaret Mahkemelerinde, bir takım davalara bir başkan ve iki üye ile toplanacak heyet tarafından bakılırken; bir takım davalara ise tek hâkimle bakılır.
İcra Hukuk Mahkemeleri
İcra Mahkemeleri, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununa göre, icra dairelerinin işlemlerinin doğruluğunu ve kanuna uygun olup olmadığını denetlemek ve kanunla verilen diğer icra işlerine bakmak üzere; icra dairelerinin üstünde, icra dairesini devamlı gözetim ve denetim altında bulunduran bir ihtisas mahkemeleridir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Kadastro Mahkemeleri
Kadastro Mahkemeleri, 3402 sayılı Kadastro Kanunu ile kurulmuş olan ihtisas mahkemeleridir. Kadastro mahkemeleri; taşınmaz mal mülkiyetine ve sınırlı ayni haklara, tapuya tescil veya şerh edilecek veyahut beyanlar hanesinde gösterilecek sair haklara, sınır ve ölçü uyuşmazlıklarına, kadastroya ve tapu sicilini ilgilendiren benzeri davalara ve özel kanunlarca kendisine verilen işlere bakmaktadır. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
İş Mahkemeleri
İş Mahkemeleri, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile kurulmuş olan ihtisas mahkemeleridir. İş mahkemeleri; iş hukuku uyuşmazlıklarından kaynaklanan alacak, tazminat, tespit vb. iş davalarına bakmakla görevlidirler. 7036 sayılı Kanununa göre, iş mahkemeleri; işçiler ile işveren veya işveren vekilleri arasında, iş ilişkisi nedeniyle sözleşmeden veya kanundan doğan her türlü hukuk uyuşmazlıklarına bakmakla görevlidir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Tüketici Mahkemeleri
Tüketici Mahkemeleri, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna göre, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan doğabilecek uyuşmazlıklara ilişkin davalara bakmakla görevli ihtisas mahkemeleridir.
Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir. Tüketici ilişkisinden kaynaklı uyuşmazlıklar için her yıl (yeniden değerleme oranında artırılarak) belirlenen bedelin altında kalan anlaşmazlıklar hakkında tüketici hakları hakem heyetine başvuru zorunluluğu bulunmaktadır. Hakem heyetleri, il ve ilçe bazında görev yapmaktadır.
Fikrî ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri
Fikrî ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri, ülkemizde 2001 yılında kurulmuş ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununda düzenlenen haklar ve hususlardan kaynaklı özel hukuk davalarına bakmakla görevli ihtisas mahkemeleridir. Bu mahkemeler, tek hâkimli olarak faaliyet göstermektedir.
Aile Mahkemeleri
Aile Mahkemelerine ilişkin düzenlemeler, 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunda yer almaktadır. İlgili Kanunun dördüncü maddesine göre Aile Mahkemeleri; nişanlılık, evlenme engelleri ve ehliyeti, evlenme başvurusu ve töreni, batıl olan evlenmeler, evlenme, boşanma, eşler arasındaki mal rejimi, tanıma ve babalık hükmü, soybağı, evlat edinme, velayet, vesayet, çocuk malları, nafaka yükümlülüğü, ev düzeni, aile malları ve diğer özel kanunlarda belirtilen davalara bakmakla görevlidirler.
CUMHURİYET BAŞSAVCILIKLARI
Mahkemelerin bulunduğu her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adıyla anılan bir Cumhuriyet Başsavcılığı bulunur. Cumhuriyet Başsavcılıklarında yeteri kadar Cumhuriyet savcısı görev yapar. Kolluk kuvvetleri Başsavcılığa bağlı olarak soruşturma işlemlerini yürütür. Cumhuriyet Başsavcılıklarının görevleri; kamu davasının açılmasına yer olup olmadığına karar vermek üzere soruşturma yapmak, kanun hükümlerine göre yargılama faaliyetlerini kamu adına izlemek, kanunda belirtilen mahkemelerin yargılama faaliyetlerine katılmak ve gerektiğinde kanun yollarına başvurmak, kesinleşen mahkeme kararlarının infazı ile ilgili işlemleri yapmak, kanunlarla verilen diğer görevleri ifa etmektir. Cumhuriyet savcıları, tüm özlük hakları yönünden hâkimlik teminatına sahiptirler.
İDARİ YARGI
DANIŞTAY
Danıştay, Anayasa ile görevlendirilmiş belirli idari davalara ilk derece mahkemesi olarak bakan ve diğer idari davalar açısından ise temyiz mercii işlevi gören yüksek bir mahkemedir. Danıştay, aynı zamanda bazı konulara özgü olmak üzere bir danışma ve inceleme merciidir.
Danıştay daireler hâlinde ve heyet olarak çalışmakta olup her heyet bir başkan ve dört üyeden oluşmaktadır. Danıştay üyeleri on iki yıl için seçilir. Bir kimse iki defa Danıştay üyesi seçilemez. Hâlihazırda Danıştayda 1 idari ve 11 dava dairesi olmak üzere toplam 12 daire bulunmaktadır.
DANIŞTAY BAŞSAVCILIĞI
Danıştay bünyesinde Başsavcılık kurumu bulunmakta olup Danıştay Başsavcısı Danıştay meslek mensupları arasından seçilmektedir. Danıştay Başsavcılığı, ilk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştayda görülen dava dosyalarında, esas hakkındaki düşüncelerini bildirmekle görevlidir. Danıştay Başsavcılığı bünyesinde yeteri kadar Danıştay savcısı görev yapmaktadır.
BÖLGE İDARE MAHKEMELERİ
Bölge İdare Mahkemeleri genel olarak idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri tarafından verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak; yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamakla görevlidir. Bölge idare mahkemeleri bir başkan ve iki üyeden oluşan heyetler hâlinde çalışmaktadır. Hâlihazırda Türkiye genelinde 8 Bölge İdare Mahkemesi faaliyet göstermektedir.
İLK DERECE MAHKEMELERİ
İDARE MAHKEMELERİ
İdare Mahkemeleri, genel olarak vergi mahkemelerinin görevine giren davalarla ilk derecede Danıştay’da çözümlenecek olanlar dışındaki idari işlemlerin iptali ve idari işlem ve eylemlerden doğan zararların tazmini için açılan tam yargı davalarını karara bağlamakla görevli genel mahkemelerdir.
İdare mahkemeleri genel olarak bir başkan ve iki üyeden oluşan heyetler hâlinde çalışmaktadır. Ancak, belirli bir tutarın altında kalan parasal uyuşmazlıklarda, tek hâkimle de karar verebilmektedir.
VERGİ MAHKEMELERİ
Vergi Mahkemeleri, genel olarak vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar ile bu konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin davaları karara bağlamakla görevlidir.
Vergi mahkemeleri genel olarak bir başkan ve iki üyeden oluşan heyetler hâlinde çalışmaktadır. Ancak, belirli bir tutarın altında kalan parasal uyuşmazlıklarda, tek hâkimle de karar verebilmektedir.
ANAYASA MAHKEMESİ
Anayasa Mahkemesi, 1982 Anayasası’nda 146 ila 153. maddeler arasında düzenlemiştir. Ancak, Anayasa’nın bazı maddelerinde değişiklik getiren 21/1/2017 tarih ve 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un kabul edilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir.
Anayasa Mahkemesi, on beş üyeden oluşmaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üç üyeyi seçmektedir. Bunlardan; İki üye Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üye baro başkanlarının aday göstereceği serbest avukatlardan gösterecekleri üç aday içinden gizli oylamayla seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılacak bu seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş olur. Cumhurbaşkanı, geriye kalan on iki üyeyi seçmektedir. Bunlardan; üç üye Yargıtay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, iki üye Danıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, üç üye (en az ikisi hukukçu olmak üzere) Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden, dört üye ise üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörlerinden seçilir.
Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İç tüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler.
Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hâllerde, sıkıyönetim ve savaş hâllerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesine dava açılamaz. Ayrıca usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar hakkında da Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
Norm denetiminde “iptal davası” ve “itiraz yolu” olmak üzere iki tür başvuru usulü bulunmaktadır. İptal davası yoluna “soyut norm denetimi” itiraz yoluyla denetime ise “somut norm denetimi” de denilmektedir. Çünkü itiraz yolunda, başvuru konusu normun anayasaya uygunluğunun denetimi, görülmekte olan bir dava aracılığıyla gerçekleşmektedir. 2010 yılında yapılan Anayasa değişikliğiyle Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu açılmıştır. 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren herkes, kamu gücünü kullanan kişi ve kurumların sebep olduğu hak ihlallerine karşı Anayasa’da ve Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerde güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden birinin ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilmektedir. Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanını, Cumhurbaşkanı yardımcısını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.
Anayasa Mahkemesinin ayrıca, siyasi parti kapatma davalarına bakmak, siyasi partilerin mali denetimi yapmak, TBMM tarafından verilen yasama dokunulmazlığının kaldırılması veya milletvekilliğinin düşmesine ilişkin kararlara karşı açılan iptal istemlerini incelemek ve Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını seçmek görevleri bulunmaktadır.
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
Uyuşmazlık Mahkemesi, Anayasa uyarınca, adli ve idari yargı yerleri arasında davalarda doğan görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle yetkili yüksek bir mahkemedir. Uyuşmazlık Mahkemesi, bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden oluşur.
Uyuşmazlık Mahkemesi’ne Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından seçilen bir üye başkanlık eder. Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanunun 1. maddesinde yüksek mahkemenin görevleri belirtilmiştir.
Buna göre Uyuşmazlık Mahkemesi; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş, adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili ve söz konusu kanunla kurulup görev yapan bağımsız bir yüksek mahkemedir.
Özel kanun uyarınca hakeme başvurulmasının zorunlu olduğu hâllerde, eğer hakemlik görevi hâkim tarafından yerine getirilmiş ise bu merci, davanın konusuna göre, yukarıda belirtilen adli veya idari yargı mercilerinden sayılır.
Uyuşmazlık Mahkemesinde incelemeler dosya üzerinde yapılır ve kanunda sayılanlar dışında oy çokluğuyla karar verilir.
YÜKSEK SEÇİM KURULU
1982 Anayasası’nın “Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi” başlığı altında düzenlenen Yüksek Seçim Kurulu, seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etmekle görevlidir.
Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşmaktadır. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile altı yıl için seçilir. Süresi biten üye yeniden seçilebilir. Kurul, kararlarını salt çoğunlukla verir. Oyların eşitliği hâlinde Başkanın bulunduğu tarafın görüşü doğrultusunda karar verilmiş olur.
SAYIŞTAY
Sayıştay, merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının ve mahalli idarelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli anayasal bir kurumdur.
Sayıştay, inceleme, denetleme ve kesin hükme bağlama işlerini yaparken işlevsel ve kurumsal bağımsızlığı olan bir kurumdur. Yargı yetkisine sahip bir Yüksek Denetim Kurumu olan Sayıştay, görev ve sorumluluklarını kurullar vasıtasıyla yerine getirmektedir.
Genel Değerlendirme
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Konseyi’ne üye ülkeler tarafından, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin uygulanmamasından kaynaklanan insan hakları ihlallerinin tespiti için 4 Kasım 1950 tarihinde kurulmuş, Türkiye Cumhuriyeti 1987 tarihinden itibaren bireysel başvuru hakkını kabul etmiştir.
İç hukukun tüketilmesi şartıyla hak ihlallerini tespit eden en üst seviye mahkemedir.
Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi, kanunların, KHK’lerin, TBMM İçtüzüğü’nün Anayasa’ya uygunluğunu, dokunulmazlığın kaldırılması ve milletvekilliğinin düşürülmesine dair TBMM kararlarını denetleyen, siyasi parti kapatma davalarını karara bağlayan ve partileri mali yönden denetleyen, Yüce Divan olarak da görev yapan ve Anayasa ile kendisine verilen diğer görevleri yerine getiren yüksek mahkemedir.
Uyuşmazlık Mahkemesi: Yargı erkini Anayasanın kendilerine tanıdığı görev ve yetki alanlarıyla sınırlı olarak paylaşan, yüksek mahkemeler arasındadır. Uyuşmazlık Mahkemesi, Anayasanın 158. (1961 Anayasası 142.) maddesiyle görevlendirilmiş, adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili, bağımsız bir yüksek mahkemedir. Uyuşmazlık Mahkemesi, yargı ayrılığı ilkesinin ortaya çıkardığı görev uyuşmazlıklarını çözmek suretiyle kişilerin askıda kalan hak arama hürriyetlerinin gerçekleşmesini sağlayan; hüküm uyuşmazlıklarını çözmek suretiyle de hakkın yerine getirilmesini olanaksız kılan hukuki engelleri gideren; yargı erkini paylaşan diğer yüksek mahkemelerden Yargıtay ve Danıştay’ın kararlarını kaldırıp onların yerine hüküm tesis edebilen özel yetkili bir yüksek mahkeme ve dolayısıyla, hukukumuzda kesin hükmü ortadan kaldırabilen tek yargı organıdır. Uyuşmazlık Mahkemesinin Başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar.
Danıştay Anayasa’da öngörülen Yüksek Mahkemelerden biri olan Danıştay, Anayasanın 155’inci maddesine göre, yürütme organına yardımcı bir inceleme, danışma ve karar organı olmanın yanı sıra, yönetimin yargı yoluyla denetlenmesinde etkin ve önemli görev yapan bir yargı kuruluşudur. Danıştay’ın idari görevleri ile yargı görevi birbirlerinden kesin olarak ayrılmış ve her iki görevi yürütecek daireler birbirinden tamamen ayrı olarak kurulmuşlardır. Yönetimin yargı yoluyla denetlenmesi görevini, idare ve vergi mahkemeleriyle birlikte, Danıştay’ın dava daireleri yürütmektedir. Danıştay’da ayrıca, dava dosyalarını inceleyerek daire veya görevli kurullara gerekli açıklamaları yapmak, tutanakları hazırlamak ve karar taslaklarını yazmakla görevli, tetkik hakimleri ve davalar hakkında hukuki düşüncelerini bildirmek üzere savcılar bulunmaktadır.
Sayıştay Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetlemekte ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunmaktadır. Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetlemekte, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlamaktadır.
Bölge İdare Mahkemesi, vergi ve İdare mahkemelerince verilen kararların istinaf incelemesini yapmakla görevli mahkemedir. Bölge idare mahkemelerinde biri idare diğeri vergi olmak üzere en az iki daire bulunmakta, bu daireler istinaf başvurularını inceleyip karara bağlamakta, yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemelerinde tek hakim tarafından verilen kararları itiraz üzerine incelemekte ve kesin olarak hükme bağlamaktadır. Ayrıca, yargı çevresindeki idare ve vergim mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını da kesin karara bağlamaktadır.
Bölge Adliye Mahkemesi(İstinaf Mahkemesi), İdare Mahkemesi, Vergi Mahkemesi, Cumhuriyet Başsavcılığı, Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesi, Asliye Hukuk Mahkemesi, Deniz İhtisas Mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, Ticaret Mahkemesi, Tüketici Mahkemesi, İş Mahkemesi, Kadastro Mahkemesi, Aile Mahkemesi kanunlarla özel olarak ihtisas amacıyla görevlendirilmiştir.
Sulh Ceza Hakimliği, Cumhuriyet Başsavcılıkları tarafından yürütülen soruşturmalarda hakim tarafından verilmesi gerekli kararları almak, işleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemek amacıyla kurulmuş hakimliklerdir. Sulh ceza hakimliğinde görevlendirilen hakimler, başka mahkemelerde veya işlerde görevlendirilemez. Sulh ceza hakimliği, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirler.
Asliye Ceza Mahkemeleri Kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere, ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere bakan mahkemelerdir. Kaldırılmadan önceki Sulh Ceza Mahkemelerinin görevleri de Asliye Ceza Mahkemelerine devrolunmuştur.
Ağır Ceza Mahkemeleri Türk Ceza Kanununda yer alan yağma, irtikap, resmi belgede sahtecilik, nitelikli dolandırıcılık ve hileli iflas suçları, Terörle Mücadele Kanununun kapsamına giren suçlar, ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakan mahkemelerdir. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın birinci derece mahkeme olarak yargılayacağı kişiler Ağır Ceza Mahkemesinin görevi dışındadır.
İcra Mahkemeleri İcra ve iflas dairelerinin işlemlerine karşı şikayet ve itirazların incelenmesi ile görevli, asliye hukuk mahkemesi yargı çevresinde kurulan tek hakimli özel mahkemelerdir. Ayrı bir icra mahkemesi yok ise o yerdeki asliye hukuk mahkemesi icra mahkemesi olarak görev yapmaktadır. İcra mahkemeleri, Anayasanın 152. maddesi anlamında bir mahkemedir. İcra Mahkemeleri, icra ve iflas dairelerinin işlemlerine karşı yapılan şikayetleri incelemekte, takibin şekline göre, borçlunun takibe icra dairesinde itirazı üzerine alacaklının itirazın kaldırılması talepleri ile borçlunun icra mahkemesine yapacağı itirazları inceleyerek sonuca bağlamakta, şikayet yoluyla ihalenin feshini incelemekte, haciz ve iflasta istihkak davalarına bakmakta, bazı icra iflas suçlarına bakmakta, ilamlı icrada icranın geri bırakılması taleplerini incelemekte, takibin iptal veya talikine karar vermekte, İcra ve İflas Kanununda verilen diğer görevleri yapmaktadır.
Tüketici Sorunları Hakem Heyeti Tüketiciler ile satıcı ve sağlayıcılar arasında çıkan uyuşmazlıkları çözümlemek amacıyla veya tüketici mahkemelerinde delil olarak ileri sürülebilecek kararları almak üzere il ve ilçe merkezlerinde kurulmuş heyetlerdir. İl hakem heyetleri il merkezi sınırları içinde, ilçe hakem heyetleri ise ilçe sınırları içinde görevli ve yetkilidir. Başvurular, tüketicinin mal veya hizmeti satın aldığı veya tüketicinin ikametgahının bulunduğu yerdeki hakem heyetine yapılmaktadır. Tüketici Hakem Heyeti kararlarına karşı Tüketici Mahkemelerinde itiraz edilmektedir.
İcra ve İflas Dairesi Alacaklı olan gerçek ve tüzel kişilerin alacaklarını devlet icra organı aracılığıyla tahsil etmekte ve Hukuk Mahkemeleri ilamlarının infazını yapmaktadır. İcra ve İflas Dairelerinin iş ve işlemleri İcra Mahkemeleri tarafından denetlenmektedir. İcra ve İflas Müdür Yardımcıları ile memurlar arasındaki iş bölümünü İcra ve İflas müdürü yapmaktadır.
TÜRK HUKUK SİSTEMİNDEN KALDIRILAN MAHKEMELER
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, askeri olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesi iken 2016 yılındaki halk oylaması sonucunda kaldırılmıştır. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin alanına giren konularda İdare Mahkemeleri ve Danıştay görevlendirilmiştir.
Kaldırılan bazı mahkemeler: Basın Mahkemeleri, Ganaim Mahkemeleri, Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Askeri Ceza Mahkemeleri, Disiplin Mahkemeleri, Milli Korunma Mahkemeleri Askeri Yargıtay.
Sulh Ceza Mahkemeleri Kanunların ayrıca görevli kıldığı haller saklı kalmak üzere, iki yıla kadar hapis cezaları ve bunlara bağlı adli para cezaları ile bağımsız olarak hükmedilecek adli para cezalarına ve güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasına bakan mahkemedir. Sulh Ceza Mahkemeleri, 2014 yılında yapılan Anayasa değişiklikleri ile kaldırılmıştır. Sulh Ceza Hakimliği ile karıştırılmamalıdır.
