Cezası şart ve tazminat birlikte istenebilir mi?
Cezai şart hukuksal açıdan sözleşmedir.
Cezai şartın hem sözleşmenin içerisinde hem de ayrı bir sözleşme ile de düzenlenmesi mümkündür.
Hukuki ilişkilerin bağlanmış olduğu şart ileride gerçekleşmesi öngörülen bir olayın gerçekleşmesine bağlı ise geciktirici şart olmaktadır.
Öğretide cezai şartın hukuki niteliğine ilişkin farklı görüşler mevcuttur. İlk görüşe göre cezai şartın ceza niteliğinde olduğuna ilişkindir.
Borçlu, borcunu hiç veya usulüne uygun biçimde yerine getirmemesi ihtimali göz önüne alınarak bir ceza üstlenmekte ve bu ceza stresi altında borcunu gereği gibi ifaya zorlanmaktadır.
İkinci görüşe göre ise, sözleşmenin hiç veya gereği gibi yerine getirilmemesi nedeniyle doğabilecek zararlar cezai şart adı altında önceden sabit bir miktar olarak kararlaştırıldığı takdirde götürü tazminat niteliğindedir.
Hem ceza hem de tazminatı bir arada barındıran görüşe göre ise cezai şart hem ceza hem de tazminat niteliğini taşısa da yalnızca biri etkin olacaktır.
İş hukukunda ağırlıklı görüş ise cezai şartın “ götürü tazminat “ niteliğinde olduğudur.
Götürü tazminat, “Borçlunun borcu ihlal etmesi durumunda alacaklının ileride uğrayabileceği zarar nedeniyle borçlu tarafından ödenecek tazminat miktarının sözleşme kurulurken belirlenmesidir”.
Borçluyu borca aykırı davranıştan vazgeçirmeyi hedefleyen cezai şarttan farklı olarak, götürü tazminat alacaklının zararını tazminini amaçlamaktadır.
Bu nedenle, götürü tazminat alacaklının zarara uğramasını gerektirir. Yüksek miktarda belirlenmiş cezai şartın yanında mahkeme tarafından ek bir tazminata da hükmedilmesi, götürü tazminat niteliğini bozmaz. Çünkü bu hükümler istisna niteliktedir.
Cezai şartın aşırı olmadığı müddetçe somut olayda talep edilecek cezai şartın istenebilecek tazminattan fazla olması mümkündür.
Cezai şartın zarardan bağımsız olması, cezai şartın işlevinin tazminat olmadığını gösterir niteliktedir. Cezai şart herhangi bir zarar söz konusu olmasa da talep edilebilecekken, tazminat ise zarar olmadan talep edilemez.
Cezai şart ve tazminatın yığışmalı biçimde talep edilmesi söz konusu olmaz; bu durumda ceza, tazminattan mahsup edilmelidir.
Alacaklının zarara uğramadığı hallerde cezai şartın talep edilebilmesi cezai şartın tazminat niteliğinde olmasına engel teşkil eder.
Cezası şart neye göre belirlenir?
Ceza koşulu asıl borca bağlıdır ve bir cezaya konu olması açıkça yasaklanmış konut ve çatılı iş yeri kiralarında kira bedelinin zamanında ödenmemesi hali için ya da tüketici sözleşmelerinde tüketici aleyhine olacak şekilde ceza koşulu getirilmesi gibi durumlar hariç, her tür borç için düzenlenebilir.
Cezai şart para olmak zorunda mı?
Ceza koşulunun geçerli olabilmesi için öncelikle geçerli bir asıl borç ilişkisi olmalıdır. Bunun yanında ceza koşulunun asıl borçtan bağımsız ve parasal bir nitelik taşıması gerekmektedir.
Cezai şartta kusur aranır mı?
Cezaî şart borçlusunun cezaî şartı ödeme yükümlülüğünün doğması için kusurlu olma şartı olmasına rağmen, alacaklının üzerinde borçlunun kusurluluğunu ispat yükü bulunmamaktadır. Bu durum, cezaî şart ilişkisi kapsamında borçlu bakımından kusursuz sorumluluk ilkesinin benimsenmiş olduğunun kabulünü gerektirmez.
Cezai şart bir tazminat mıdır?
Cezai şartın zarardan bağımsız olması, cezai şartın işlevinin tazminat olmadığını gösterir niteliktedir. Cezai şart herhangi bir zarar söz konusu olmasa da talep edilebilecekken, tazminat ise zarar olmadan talep edilemez.
