Dava arkadaşlığı (sübjektif dava birleşmesi)
Dava arkadaşlığı, birden fazla kişinin davacı veya davalı tarafta, aynı taraf rolüne sahip olarak birlikte yer alması halidir.
Aynı taraf yanında yer alan kişiler dava arkadaşı adını alır.
Dava arkadaşlığı davacı tarafta söz konusu ise, aktif dava arkadaşlığından; davalı tarafta söz konusu ise, pasif dava arkadaşlığından söz edilir.
Dava arkadaşlığı mecburî dava arkadaşlığı biçiminde olabileceği gibi, ihtiyarî dava arkadaşlığı biçiminde de olabilir.
Mecburî dava arkadaşlığı, maddî dava arkadaşlığı ve şeklî (usulî) dava arkadaşlığı olarak ikiye ayrılır.
Mecburî dava arkadaşlığı
Maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır (m. 59).
HMK m. 59 uyarınca maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hallerde, mecburi (zorunlu) dava arkadaşlığı vardır.
Mecburi dava arkadaşlığı aslında sübjektif dava yığılmasıdır.
Bir diğer ifadeyle, burada da aynı yargılama içinde taraflara bağlı bir çokluk bulunmaktadır. Mecburi dava arkadaşları, mahkemeden kendileri adına hukuki koruma talep etmektedirler.
Her bir mecburi dava arkadaşı davada taraftır dolayısıyla dava şartları da her biri bakımından ayrı ayrı incelenmektedir.
Maddi hukuktan kaynaklanan mecburi dava arkadaşlığına “maddi mecburi dava arkadaşlığı”, usul hukukundan kaynaklanan mecburi dava arkadaşlığına ise “şekli mecburi dava arkadaşlığı” denilmektedir.
Hak ve borç üzerinde birden fazla kişinin birlikte hareket etme zorunluluğu olan durumlarda bir dava sürecine girilecekse maddi bakımdan mecburi dava arkadaşlığı söz konusu olur.
Elbirliği mülkiyeti (TMK m. 701 vd.) mecburi dava arkadaşlığına örnek gösterilebilir.
Maddi bakımdan mecburi dava arkadaşlığının olabileceği durumlardan ikincisi hak veya borcun bölünemez olduğu durumlardır. Buna örnek olarak ise bir taşınmazın birden fazla kişi tarafından kiralanması durumunda kiracılara karşı açılacak tahliye davası verilebilir.
Mecburi dava arkadaşlarından birinin davaya dâhil olmaması durumunda dava şartı olan dava takip yetkisi eksikliği söz konusu olabilir ve hâkim bunu re’sen dikkate alır.
Mecburi dava arkadaşlarından birinin davaya dâhil olmaması durumunda hakim davanın esasına girmeden usulden reddedecektir. Fakat dava arkadaşlarından birinin eksik olması durumunda direkt red kararı vermek yerine, diğer dava arkadaşlarına eksikliği tamamlamaları için süre verilir.
Sürenin bitiminde eksiklik tamamlanmamış olursa hâkim, davayı dava takip yetkisi eksikliğinden usulden reddeder.
Mecburi dava arkadaşlığında birlikte hareket etme zorunluluğu bulunmaktadır ve yargılama süresince de bütün usul işlemlerini birlikte yapmak zorundadırlar.
Dava arkadaşlarından birinin kötü niyetli olarak birlikte hareket etmemesi, duruşmaya bilerek katılmaması gibi durumlar diğerlerinin hakkına zarar vereceğinden ötürü HMK m. 60’ da duruşmaya katılmış dava arkadaşlarının yapmış oldukları usul işlemlerinin, usulüne uygun olarak davet edildikleri halde duruşmaya gelmemiş olan dava arkadaşları bakımından da hüküm ifade edeceği düzenlenmiştir.
Maddi mecburi dava arkadaşlığında ortada dava arkadaşı sayısı kadar değil sadece bir dava bulunmaktadır.
Mahkeme, dava arkadaşlarının tamamı hakkında tek bir karar vermek zorundadır; bazıları bakımından kabul bazıları bakımından red kararı verilmesi mümkün değildir.
Maddi mecburi dava arkadaşları, verilen karara karşı ancak hep birlikte kanun yoluna başvurabilirler, hükmü hep birlikte icraya koyabilirler.
Maddi mecburi dava arkadaşları eğer davayı kaybettiyse yargılama giderlerini ödemeye mahkûm edilebilirler.
Mahkeme, dava arkadaşlarına yargılama giderlerini davayla ilgilerine göre sorumlulukları oranında paylaştırabileceği gibi, yargılama giderlerinden müteselsilen sorumlu tutulmalarına da karar verebilir.
Şekli bakımdan mecburi dava arkadaşlığında birden fazla kişiye karşı dava açılmasında maddi hukuktan kaynaklı bir zorunluluk olmadığı halde, taraflar arasındaki hukuki uyuşmazlığın daha sağlıklı karara bağlanabilmesi ve gerçeğin ortaya çıkabilmesi açısından kanun gereği birden fazla kişiye karşı dava açmak zorunludur.
Şekli bakımdan mecburi dava arkadaşlığında dava, davalılardan sadece birine karşı açılırsa hâkim bu noksanlığı re’sen dikkate alacaktır.
Diğer davalıların davaya dâhil edilmesi için tarafa süre verilmeli, eğer söz konusu eksiklik süresi içinde tamamlanmazsa davacının dava takip yetkisine sahip olmaması sebebiyle davanın usulden reddedilmesi gerekir.
Şekli bakımdan mecburi dava arkadaşlığı sadece kanunda belirtilen durumlarda ve sadece davalı taraf açısından söz konusu olabilir.
Bu kuruma ilişkin şu örnekler verilebilir; Soybağının reddi davasının, ana ve çocuğa karşı veya ana ve kocaya karşı birlikte açılması zorunludur. (TMK m. 286) Dava, koca tarafından açıldığında davalı tarafta ana ve çocuk şekli bakımdan mecburi dava arkadaşı olarak bulunacak ancak dava, çocuk tarafından açıldığında davalı tarafta ana ve koca şekli bakımdan mecburi dava arkadaşı olarak yer alacaklardır.
Tapusuz taşınmazlar için, olağanüstü zamanaşımına dayanarak açılan tescil davasının Hazine’ ye ve ilgili kamu tüzel kişilerine karşı birlikte açılması zorunludur (TMK m. 713/ III).
Asli müdahale davasının davalısı olan ilk davanın davacısı ve davalısı arasındaki ilişki, şekli bakımdan mecburi dava arkadaşlığıdır (HMK m. 65).
Hacizdeki iptal davasının, borçluya ve borçlu ile hukuki muamelede bulunan veya borçlu tarafından kendilerine ödeme yapılan kişilere (veya bunların mirasçılarına) karşı açılması zorunludur (İİK m. 282).
Cumhuriyet savcısının açacağı evlenmenin mutlak butlanla malul olduğuna ilişkin davada her iki eş, birlikte davalı olarak gösterilir (TMK m. 146, 1).
Resmi bir senetteki yazı veya imzayı inkâr eden taraf, bu iddiasını ancak senet lehine düzenlenmiş olanla, senede resmiyet kazandıran kişiye karşı müstakil bir dava açmak suretiyle ileri sürebilir.
Bu davada resmi senet lehine düzenlenmiş olan kişiyle senede resmiyet veren kişi, şekli mecburi dava arkadaşı olurlar (HMK m. 294).
Maddî mecburî dava arkadaşlığı
Dava arkadaşları davada aynı şekilde ve hep birlikte hareket edebilirler. Mahkeme, mecburî dava arkadaşlarının hepsi hakkında aynı ve bir tek karar verir.
Şeklî (usulî) mecburî dava arkadaşlığı
Bazı hallerde birden fazla kişiye karşı dava açılmasında maddî bir zorunluluk olmadığı halde, kanun, birden fazla kişiye karşı dava açılmasını zorunlu kılmıştır.
Bu hallerde, dava arkadaşları davada aynı şekilde ve hep birlikte hareket etmek zorunda değildirler. Yine, mahkeme, dava arkadaşlarından her biri hakkında başka şekilde karar verebilir.
İhtiyarî dava arkadaşlığı
Birden çok kişi, aşağıdaki hâllerde birlikte dava açabilecekleri gibi aleyhlerine de birlikte dava açılabilir (m. 57):
- Davacılar veya davalılar arasında dava konusu olan hak veya borcun, elbirliği ile mülkiyet dışındaki bir sebeple ortak olması.
- Ortak bir işlemle hepsinin yararına bir hak doğmuş olması veya kendilerinin bu şekilde yükümlülük altına girmeleri.
- Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukuki sebeplerin aynı veya birbirine benzer olması. İhtiyari dava arkadaşlığında, davalar birbirinden bağımsızdır.
Dava arkadaşlarından her biri, diğerinden bağımsız olarak hareket eder (m. 58).
Birlikte dava açma hakkı olanlar, davalarını birlikte açmak zorunda değillerdir. Bu kişilerden her biri ayrı ayrı da birlikte de dava açabilirler. Davaları arasında Kanun’da belirtilen biçimde ilişki olan birden fazla kişi, davanın davacı veya davalı tarafında birlikte bulunabilirler. Fakat bu durum, mecburi dava arkadaşlığından farklı olarak, taraflara kanunla getirilen bir zorunluluk olmayıp tarafların isteği doğrultusunda oluşabilecektir. Burada davalar arasında aranan bağlantı şartı mecburi dava arkadaşlığındaki gibi sıkı bir bağlantı şartı değildir.
İhtiyari dava arkadaşlığını ortaya çıkaran nedenlerin bulunması durumunda, birden fazla kişinin birlikte dava açması ya da birden fazla kişiye karşı birlikte dava açılması ile birlikte ihtiyari dava arkadaşlığı ortaya çıkabilir.
Buna ek olarak ayrı açılan davaların birleştirilmesi veya iradi taraf değişikliği (taraf katılımı) yapılması yoluyla da ihtiyari dava arkadaşlığı oluşabilir.
İhtiyari dava arkadaşlığının mümkün olduğu haller, HMK m. 57’ de düzenlenmiştir.
İhtiyari dava arkadaşlığının söz konusu olacağı üç hal, m. 57’ de şu şekilde düzenlenmiştir:
- Davacılar veya davalılar arasında dava konusu olan hak veya borcun elbirliğiyle mülkiyet dışında bir sebeple ortak olması,
- Ortak bir işlemle hepsinin yararına bir hak doğmuş olması veya kendilerinin bu şekilde yükümlülük altına girmeleri,
- Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukuki sebeplerin aynı veya birbirine benzer olması.
İhtiyari dava arkadaşlığı kurumunun amaçları usul ekonomisini gerçekleştirmek, çelişkili kararlar verilmesine engel olmak, taraf menfaatini sağlamak ve adil yargılanmayı gerçekleştirmektir.
İhtiyari dava arkadaşlığı davalılar arasında oluşuyorsa, dava bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir.
Bütün dava arkadaşları bakımından ortak olan bir iddia ve savunma varsa eğer, ihtiyari dava arkadaşlarından birinin bunu ileri sürmesinden diğerleri de faydalanır.
Buna göre, ileri sürülen def’inin niteliğine göre diğer ihtiyari dava arkadaşlarına etki edip etmediği değerlendirilmelidir. Bunun için söz konusu def’inin kanunda açıkça düzenlenmiş bir ilişkiye dayanması gerekir.
Müteselsil borçluluk ilişkisi buna örnek olarak verilebilir. İşte bu durumda dava arkadaşlarından birinin ortak def’iyi ileri sürmesi diğerlerine de etki edecektir.
Zamanaşımı def’i, teselsül ilişkisinden kaynaklanmadığı için birisi tarafından ileri sürülen zamanaşımı def’i yalnızca kendisini ilgilendirir, diğerleri hakkında hüküm ve sonuç doğurmaz.”
İhtiyari dava arkadaşlığında mahkeme, her dava arkadaşı açısından ayrı karar verebileceği gibi hepsi için aynı kararı da verebilir.
İhtiyari dava arkadaşlarından birinin talebi reddedilirken diğerininki kabul edilebilir. Dava arkadaşları bakımından farklı kararlar verilmesi halinde mahkeme hükümde bunları mutlaka göstermelidir.
Dava, dava arkadaşlarının lehine sonuçlanmışsa mahkeme, dava arkadaşları lehine karşı tarafı yargılama giderlerine ve kendilerini vekille temsil ettirmişlerse vekâlet ücretine mahkûm eder.
İhtiyari dava arkadaşları kendilerini tek vekille temsil ettirmiş olsalar dahi vekâlet ücretine her dava arkadaşı açısından ayrı ayrı hükmedilmesi gerekir. İhtiyari dava arkadaşlığında davalar birbirinden bağımsızdır.
Bu nedenle dava arkadaşları hükmü kendisi için kendi başına istinaf veya temyiz edebilir.
İstinaf ve temyiz sınırı ise her dava arkadaşı açısından ayrı ayrı değerlendirilecektir.
Kanun yoluna başvuru süresi, her dava arkadaşı bakımından kararın ona tebliğinden itibaren başlayacaktır.
Süresinde istinaf veya temyiz yoluna başvurmayan ihtiyari dava arkadaşları hakkında hüküm kesinleşeceği için kanun yoluna başvurmuş olan diğer dava arkadaşlarının başvurusundan yararlanamaz.
Mecburi dava arkadaşlığı hangi hallerde yapılıyor?
Mecburî dava arkadaşlığı, maddî hukuka göre bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi zorunlu olan hâllerde söz konusudur.
İki kişi aynı anda dava açabilir mi?
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Birinci Kısım, Dördüncü Bölüm, Üçüncü Ayrımında 57-60. maddeler arasında dava arkadaşlığına yer vermiştir.
Dava arkadaşlığı, 1086 sayılı HUMK döneminde de vardır ancak HMK, mecburi / ihtiyari dava arkadaşlığını ayrı ayrı düzenlemiştir.
Dava arkadaşlığında davacı ve/veya davalı tarafta birden fazla kişi bulunmaktadır. Yani birden fazla davacı, davalıya karşı birlikte dava açarlar veya bir davacı birden fazla davalıya karşı dava açar.
Bir davacının birden fazla davalıya ya da birden fazla davacının bir davalıya karşı birlikte dava açabilmeleri için aynı tarafta bulunan kişiler arasında hukuksal bir bağlantı bulunmalıdır.
Birden fazla kişinin davası birlikte açıldığı için buna sübjektif dava birleşmesi veya dava arkadaşlığı denilmektedir. Dava arkadaşlığı mecburi ve ihtiyari dava arkadaşlığı olarak ikiye ayrılır.
Mirasçılar zorunlu dava arkadaşı mı?
Mirasçılar murisin borçlarından dolayı üçüncü kişilere karşı müteselsilen sorumludur. Bunun sonucu olarak da alacaklı mirasçılardan birine, bir kısmına veya tamamına karşı dava açabilir.
Eldeki davanın niteliği itibariyle mirasçılar arasında mecburi dava arkadaşlığı değil, ihtiyari dava arkadaşlığı vardır.
Kiracılar zorunlu dava arkadaşı mı?
Kira sözleşmesinde birden fazla kiracı olması halinde, tahliye istemi bölünemeyeceğinden ve kiracılar arasında zorunlu dava arkadaşlığı olduğundan, tahliyeye yönelik takibin ve takip neticesinde tahliye isteminin her iki kiracıya birlikte yöneltilmesi gerekmektedir.
Hangi hallerde zorunlu dava arkadaşlığı vardır?
Maddi hukuka göre bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hallerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır.
