İddia ve Savunmanın Genişletilmesi yasağı
Davacı, cevaba cevap dilekçesi verdikten sonra, kanunda belirtilen istisnalar dışında davasını genişletip değiştiremez (HMK. m. 141).
Bu yasak, usul hukukumuzda benimsenen teksif ilkesinin önemli bir sonucudur.
Davayı genişletme veya değiştirme yasağı nedeniyle davacı davasını açarken ve nihayet cevaba cevap verirken iyi düşünmeli, gerek davasının dayanağı olan vakıaları, gerekse buna bağlı olarak taleplerini doğru tespit ederek dilekçelerinde belirtmelidir.
Davacı, vakıaları ve taleplerini ileride genişletme veya değiştirme yasağı ile karşılaşmayacak şekilde mümkün olduğunca doğru tespit etmeli ve hukukî sebebe uygun olarak geniş tutmalıdır.
Aksi hâlde, davacı bazen bunlar için yeni bir dava açmak zorunda kalabileceği gibi, bazen de (hakkından feragat etmişse) yeni bir dava açarak dahi hakkını talep edemez.
Bu yasağın kapsamına, dava sebebi olarak vakıalar ve talep sonucu dâhildir.
Bunun dışında hukukî sebeplerin değiştirilmesi, davayı genişletme veya değiştirme sayılmaz. Talebin daraltılması da yasak kapsamında sayılmaz.
Talepten başka bir şeye hüküm verilen hâllerle kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda davayı genişletme veya değiştirme yasağı uygulanmaz.
Davacının cevaba cevap dilekçesi vermesinden sonra ortaya çıkan vakıaların ileri sürülmesi davayı genişletme veya değiştirme sayılmaz.
Bu çerçevede, sonradan ortaya çıkan vakıalarla, dava konusunun tarafların iradesi dışında ortadan kalkması veya değişmesi söz konusu olduğunda davayı genişletme ve değiştirme yasağı uygulanmaz.
Örneğin, dava sırasında dava konusu yapılan mal yanmış, tahrip olmuşsa, davaya artık mal üzerinden devam edilmesi söz konusu değilse, davanın tazminata dönüştürülmesi de yasak kapsamında kabul edilmemelidir.
Davacı, cevaba cevap dilekçesiyle davasını (iddialarını) serbestçe; ön inceleme aşamasında ise ancak karşı tarafın açık muvafakatiyle genişletebilir ya da değiştirebilir.
Şayet davalı ön inceleme duruşmasına mazeretsiz olarak gelemezse, davacı davasını yine serbestçe (davalının muvafakati aranmaksızın) genişletebilir ve değiştirebilir.
Ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra ise genişletme ve değiştirme yasaktır (HMK. m. 141/1).Yasak konusunda ıslah ve karşı tarafın açık muvafakatine ilişkin hükümler saklıdır (HMK. m. 141/2).
Ancak belirtmek gerekir ki, şartları varsa davacı hüküm verilinceye kadar davasını genişletip değiştirebilir. Verilen bir dilekçe ile veya duruşmada ya da keşif sırasında da dava genişletilip değiştirilebilir.
Şayet ileri sürülen husus, davayı genişletme veya değiştirme yasağına tâbi değil veya onun istisnası ise, mahkeme, bu yeni ileri sürülen durumu dikkate alarak davayı inceleyip karara bağlar.
İddia ve savunmanın genişletilmesi yasağı ne zaman başlar?
Yazılı yargılama usulüne tabi davalarda, davalı, ikinci yanıt dilekçesi ile serbestçe savunmasını genişletebilir veya değiştirebilir (HMY m. 141/1). Yazılı yargılama usulünde savunmanın genişletilmesi yasağı, ikinci yanıt dilekçesinin mahkemeye verilmesiyle başlar.
Islahla iddia ve savunma genişletilebilir mi?
Davalı, iddianın genişletilme- sine veya değiştirilmesine rıza göstermezse; davacı, davasını ıslah ederek (HUMK m. 83 vd), iddiasını genişletilebilir veya değiştirilebilir. Davadan feragat ve dava konusunun devri11 de bu yasağın istisnalarındandır.
Deliller en geç ne zaman sunulur?
Mahkemeye sunulacak delillerin dava ve cevap dilekçelerinde belirtilmesi gerekmektedir. Belirtilen bu deliller ise en geç ön inceleme duruşmasından sonra iki haftalık süre içerisinde mahkemeye sunulmalıdır.
